Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập ngày 03/2/1930 và chỉ một năm sau ngày thành lập, Đảng đã thấy rõ tầm quan trọng của việc xây dựng tổ chức Đoàn. Tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai, họp từ ngày 20 đến ngày 26/3/1931 tại nhà số 236, đường Richaud (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, thành phố Hồ Chí Minh) do đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú chủ trì đã giành một phần quan trọng trong chương trình làm việc để bàn về công tác thanh niên và chỉ thị cho tổ chức Đảng ở các địa phương phải quan tâm đến việc xây dựng Đoàn Thanh niên.
Tại hội nghị này, Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương đã được thành lập và từ đó trải qua các giai đoạn với các tên gọi khác nhau: Đoàn Thanh niên Dân chủ Đông Dương, Đoàn Thanh niên Phản đế Đông Dương, Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam, Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam, Đoàn Thanh niên Lao động Hồ Chí Minh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Xuất phát từ sự kiện đặc biệt đó, được sự đồng ý của Bộ Chính trị và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ ba, họp từ ngày 22 - 25/3/1961 tại Hà Nội, đã quyết định lấy ngày 26/3/1931 là Ngày thành lập Đoàn.
Hình 1: Chủ tịch Hồ Chí Minh (áo đen, giữa) tại lễ kỷ niệm 35 năm thành lập Đoàn
Ngay sau khi thành lập, Đoàn Thanh niên cộng sản Đông Dương đã phát triển được nhiều đoàn viên trong cao trào cách mạng 1930 - 1931 mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh. Từ phong trào cách mạng giai đoạn này đã xuất hiện nhiều gương thanh niên đấu tranh oanh liệt, tiêu biểu là người đoàn viên thanh niên cộng sản Lý Tự Trọng với câu nói nổi tiếng trước tòa án kẻ thù:“Con đường của thanh niên chỉ có thể là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác”.
Hình 2: Người đoàn viên thanh niên Lý Tự Trọng (1914 - 1931) với câu nói đanh thép trước tòa án Pháp: "Con đường của thanh niên chỉ có thể là con đường cách mạng, không thể là con đường nào khác", chính là biểu tượng sinh động của thanh niên Việt Nam trên con dường dấn thân cứu nước.
Trải qua 84 năm hình thành và phát triển, Đoàn đã xây dựng và hun đúc nên những truyền thống vẻ vang của tuổi trẻ Việt Nam:
- Truyền thống yêu nước nồng nàn, trung thành tuyệt đối với sự nghiệp lãnh đạo của Đảng, gắn bó sống còn với lợi ích của dân tộc, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.
- Truyền thống xung kích cách mạng, xung phong tình nguyện, không ngại hy sinh gian khổ, sẵn sàng đảm nhận và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó.
- Truyền thống đoàn kết, tinh thần tương thân tương ái và nhân đạo cao cả.
- Truyền thống hiếu học, ham hiểu biết, có ý chí vượt khó, cần cù, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, có hoài bão lớn.
“Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà… Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do thanh niên”, lời dạy của Bác Hồ muôn vàn kính yêu cũng chính là tâm niệm của mỗi thanh niên, Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm tin tưởng đặc biệt đối với thế hệ trẻ, đó chính là niềm cổ vũ lớn lao, là động lực mạnh mẽ để tuổi trẻ tự tin vững bước.